Początki Fiata - fabryka Lingotto

Gdy w ostatnim roku XIX wieku wyprodukowano w Turynie pierwszy samochód, nikt nie przypuszczał, że mały zakład przy Corso Dante stanie się zalążkiem wielkiej potęgi motoryzacyjnej. 11 lipca 1899 roku dziewięciu udziałowców podpisało akt założycielski firmy. Sekretarzem zarządu nowo wybranej spółki został 33-letni Giovanni Agnelli, oficer włoskiej kawalerii, który zdecydował się opuścić armię i poświęcić swej wielkiej pasji - silnikom spalinowym.

Jego zamierzeniem było zbudowanie pojazdów, które wyparłyby z rynku używane dotychczas bryczki konne i pociągi. Swą osobowością i determinacją szybko zdominował zadania podejmowane w Fabbrica Italiana Automobili Torino - w skrócie FIAT.

Siedem lat wcześniej Henry Ford skonstruował swój pierwszy samochód, a w roku 1903, zakładając Detroit Ford Motor Company stworzył podwaliny ogromnego amerykańskiego imperium. Z osobą Forda wiąże się pewna anegdota. Ponoć Henry Ford, gdy dowiedział się, że powstające w Turynie imperium nosi nazwę FIAT, a słowo „fiat” jest w łacińskim tekście pacierza, próbował w Watykanie uzyskać zgodę, aby jego nazwisko także znalazło się w jakiejś popularnej modlitwie. Nie uzyskał jej jednak, a miliony ludzi we Włoszech codziennie mówiły „FIAT VOLUNTAS TUE” („Bądź Wola Twoja”). Traktując tą historyjkę z przymrużeniem oka musimy przyznać, że Fiat pozostał niezamierzonym monopolistą w tej formie promocji i reklamy.

Agnelli był wizjonerem, który zdawał sobie sprawę, że przyszłość transportu będzie należeć do samochodów. Jego życie na zawsze związało się z Fiatem. Nawet w roku 1923, gdy został senatorem, nigdy nie stał się człowiekiem polityki. Na zawsze pozostał przedsiębiorcą, starającym się wprowadzić nowe zasady w budowanym właśnie świecie motoryzacji. Wierzył, że dostępny początkowo tylko dla nielicznych produkt z jego fabryki, wkrótce zdobędzie masowego klienta.

Pomimo piętrzących się problemów (przypominam, że były to lata pionierskie i wiele problemów ujawniano w trakcie rozwijania montażu), w pierwszym roku produkcji z fabryki przy Corso Dante wyjechało osiem legendarnych już dziś modeli 4 HP. W roku 1906 liczba samochodów urosła już do ponad tysiąca, a oferta silnikowa była zróżnicowana. Klient miał do wyboru jednostki o mocach od 8 do 100 KM. Fiat zatrudniając ponad 2500 osób stał się jednym z filarów włoskiej gospodarki. Równocześnie wzrastała ekspansja na rynki sąsiednie. Aż 2/3 produkcji szło na eksport, a po ulicach Nowego Yorku, Paryża i Londynu jeździły taksówki włoskiego producenta.

Zamiar stworzenia „przedsiębiorstwa w stylu amerykańskim” pojawił się w dokumentacji firmy, jako jedna z rozpatrywanych spraw na zebraniu zarządu w roku 1915. Dwa lata później - w roku 1917, przy via Nizza rozpoczęto budowę nowej, niezwykłej jak tamte czasy, fabryki. Budowę ukończono w roku 1922, a na otwarcie przybył król Vittorio Emanuele III. Trzeba przyznać, że obiekt był naprawdę imponujący. Na długości dwóch kilometrów zbudowano pięciokondygnacyjne budynki o powierzchni 153 tys. m kw. (dla porównania nowoczesny zakład w Tychach otwarty w latach 70. XX w. miał 210 tys. m kw). Przestronne i jasne pomieszczenia całkowicie zrywały z tradycją mrocznych hal z tamtych lat.

Sama produkcja była prowadzana w dość nietypowy sposób: montaż rozpoczynał się na dolnym poziomie, a następnie montowany pojazd był transportowany coraz wyżej. Na końcu model wyjeżdżał na dach budynku, gdzie usytuowany był tor testowy o długości 1100 metrów. Po pokonaniu kilku okrążeń torem, samochód zjeżdżał na plac przyfabryczny spiralnym zjazdem, podobnym do stosowanych w centrach handlowych. Tyle tylko, że zjazd wykonano mniejszym promienieniem. Trzeba przyznać, że nawet dzisiaj ta budowla, a zwłaszcza wyprofilowany, owalny tor na dachu (jak sprawdzałem jest możliwość przejazdu bez kręcenia kierownicą) robi wrażenie na zwiedzających. W chwili budowy była to największa inwestycja motoryzacyjna na świecie i zarazem najdziwniejsza.

Nowa fabryka pozwoliła na wprowadzenie nowych standardów produkcji. Duże samochody z ogromnymi silnikami zastąpiono mniejszymi modelami, które nie były tak drogie. Nowoczesna technologia i mniejsze gabaryty samochodów pozwoliły Fiatowi przetrwać wielki kryzys z lat 20. dużo lepiej, niż konkurencji, choć produkcję i tak zmniejszono o połowę.

Fiat wyrównał poziom produkcji dopiero w roku 1932, dzięki wprowadzeniu dwóch modeli: 508 Balilla i 508 Ardita. Szczególnym produktem był Fiat 508 Balilla, ponieważ to pierwowzór samochodu ekonomicznego, przeznaczonego dla szerokiego kręgu odbiorców. Czterocylindrowy silnik o mocy 20 KM i pojemności 995 ccm pozwalał osiągać prędkość 115 km/h. Balilla stała się przebojem lat 30. w całej Europie. Ona też wygrała w konkursie na produkcję samochodu w Polsce.

Nie dość, że samochód był bardziej ekonomiczny i nowocześniejszy, niż konkurenci, to Fiat zaproponował najlepsze warunki finansowe dla umowy licencyjnej : w okresie montażu brak jakichkolwiek opłat (przykładowo Citroen żądał 4-7% wartości samochodu, liczonej według cen we Francji, od każdego zmontowanego z części modelu), zaś przy produkcji - 5% dla samochodów osobowych i 8% dla ciężarówek (Citroen miał żądanie 15%).

Coraz większa dominacja na rynkach Włoch i Europy sprawia, że zakłady w Lingotto nie były w stanie podołać rosnącemu zapotrzebowaniu. W roku 1937 produkcja wyniosła 65 000 egzemplarzy i dyrekcja, widząc konieczność rozbudowy firmy zdecydowała o budowie nowego zakładu - Mirafiori.

A Lingotto? Produkcja samochodów trwała tam do lat 80. XX wieku. Ze względu na architekturę przemysłową, mającą kilkadziesiąt lat i budowane coraz nowsze zakłady, zdecydowano się na wycofanie produkcji. Jednakże nie chciano niszczyć zakładu. Na zagospodarowanie obiektu rozpisano konkurs architektoniczny. Wygrała koncepcja stworzenia tam centrum kongresowego. Zabudowę miał stworzyć architekt, odpowiedzialny za projekt Centrum Pompidou w Paryżu, a przez kilkanaście lat były tam organizowane m.in. turyńskie targi samochodowe.

Od roku 1999 Lingotto znowu jest centrum Fiata. Przed imprezą z okazji 100-lecia firmy, do dawnych budynków przeniesiono biura Fiata, co uczyniło Lingotto budynkiem najdłużej w historii związanym z motoryzacją.

Bogusław Korzeniowski