"Duży Fiat" - Polski Fiat 125p

Któż z nas nie jechał nigdy poczciwym „Dużym Fiatem”? Samochód ten, wraz z Fiatem 126p, zmotoryzował nasz kraj. Niezliczone egzemplarze, służące jako taksówki we wszystkich polskich miastach, przewiozły miliony pasażerów. Fiat 125p wystąpił niemal we wszystkich polskich filmach z lat 1970-1990. Często obsadzano go w rolach pierwszoplanowych, na przykład w „Zmiennikach”, czy „Brunecie wieczorową porą”. Do dziś na ulicach możemy spotkać, zmęczone wieloletnią eksploatacją, Fiaty, za których kierownicami siedzą właściciele z sześćdziesiątką na karku.

Fiaty z początków ich produkcji to już pełnoprawne klasyki. Są stałymi bywalcami zlotów i rajdów pojazdów zabytkowych, a ich ceny nierzadko przekraczają kilkanaście tysięcy złotych. Jest to trend jak najbardziej naturalny, choć czasem dziwią wygórowane ceny za stertę złomu, która niegdyś była Fiatem 125p. Najczęściej popularnym „Kantem”, jako samochodem kolekcjonerskim, interesują się młodzi pasjonaci klasycznej motoryzacji. Często jest on ich pierwszym, wymarzonym oldtimerem. Można nazwać go „Polskim Mustangiem”. Wpływ na to miała bogata, jak na socjalistyczne warunki, kariera sportowa Fiata.

W połowie lat 60. w Polsce produkowano samochody Syrena 103 oraz Warszawa 203/204 w kilku odmianach nadwoziowych. Prowadzono też prace nad nowymi konstrukcjami, które jednak na zawsze pozostały jedynie prototypami. Polski przemysł, by dokonać technologicznego skoku, musiał porozumieć się z dużym zachodnim
koncernem motoryzacyjnym. Ostatecznie zdecydowano się na Fiata, który był dla Polaków - wydawałoby się - najbardziej oczywistym partnerem. Fiat chętnie sprzedawał licencje na swoje samochody do innych państw. Był też historycznie związany z polskim przemysłem motoryzacyjnym już od lat przedwojennych. Po wojnie również planowano wznowienie współpracy licencyjnej, jednak na przeszkodzie stanęły względy polityczne.

22 grudnia 1965 roku podpisano umowę licencyjną z koncernem FIAT. Była to pierwsza licencja zachodnia w polskim powojennym przemyśle motoryzacyjnym, na produkcję kompletnego samochodu. Produktem licencyjnym był Polski Fiat, opracowany przez firmę FIAT, specjalnie na potrzeby tejże umowy. Nadwozie oraz układ hamulcowy pochodziły, od wprowadzanego wówczas do produkcji we Włoszech, Fiata 125, natomiast zespół napędowy oraz elementy podwozia pochodziły z modelu FIAT 1300/1500, który nie był już wówczas produkowany. Przygotowanie fabryki do wyprodukowania testowej partii 75 sztuk trwało prawie dwa lata. Niezbędna była modernizacja Fabryki Samochodów Osobowych oraz szeregu zakładów kooperacyjnych. W 1968 roku rozpoczęto seryjną produkcję Polskiego Fiata 125p 1300, a rok później dołączył do niego Polski Fiat w wersji 1500.

Polecamy na Oldtimery.com: Statki z betonu

Technika

Fiata 125p 1300 wyposażono w czterocylindrowy, górnozaworowy silnik 116C.076 o pojemności 1295 cm3. Jego moc maksymalną, 60 KM przy 5400 obr/min. i maksymalny moment obrotowy 103 Nm przy 3200 obr/min., osiągnięto przy stopniu sprężania 9:1. Blok silnika odlano z żeliwa, natomiast głowicę wykonano ze stopów lekkich. Kuty wał korbowy podparto na trzech łożyskach. W układzie smarowania umieszczono filtr odśrodkowy oraz bocznikowy filtr wymienny. Silnik chłodzono cieczą. Użyto opadowego, dwustopniowego gaźnika typu Weber 34 DCHD-1. Zastosowano 12V instalację elektryczną, zasilaną alternatorem o mocy 580 W. Moc była przenoszona na tylne koła poprzez jednotarczowe, suche sprzęgło z dociskiem sterowanym hydraulicznie i czterobiegową skrzynią biegów. Wszystkie biegi, służące do jazdy do przodu zostały zsynchronizowane, a dźwignię zmiany biegów umieszczono pod kierownicą.

Przednie zawieszenie oparto na niezależnych, podwójnych wahaczach poprzecznych o nierównej długości. Sprężyny śrubowe i amortyzatory teleskopowe dwustronnego działania, związano z górnymi wahaczami, natomiast jednoramienne wahacze dolne współpracowały z drążkami reakcyjnymi. Tylne zawieszenie było zależne. Użyto półeliptycznych resorów piórowych, na których wsparto sztywny most. Hydrauliczne hamulce tarczowe czterech kół wyposażono w podciśnieniowy mechanizm wspomagający.

W roku 1969 rozpoczęto produkcję Polskich Fiatów z większym silnikiem 1500. Silnik rozwiercono do 1481 cm3, co pozwoliło na uzyskanie mocy 70 KM przy 5400 obr/min., a maksymalny moment obrotowy wynosił do 113 Nm przy 3200 obr/min. Prędkość maksymalna wzrosła do ok. 150 km/h.

W latach 80. próbowano też zaadoptować silnik Diesla. Chodziło o pochodzący z ówczesnego Passata motor Volkswagena 1600. Ośrodek Badawczo Rozwojowy Samochodów Osobowych po przeprowadzeniu serii testów, wydał pozytywną opinię na temat możliwości montażu tej jednostki w PF 125p. Cena takiego auta wynosiła około 4,5 tys. dolarów, co czyniło PF 125p diesel najtańszym samochodem z silnikiem wysokoprężnym w kraju. Był jednak mało dynamiczny. Jego moc maksymalna wyniosła zaledwie 54 KM, jednak w ówczesnych warunkach gospodarczych najistotniejsze było zużycie paliwa, które sięgało ok. 7,5 litra, co było wartością zadowalającą.

Kombi

Podstawową wersją nadwoziową był czterodrzwiowy sedan. Inną, powszechnie spotykaną odmianą Fiata 125p na polskich drogach, była wersja „Kombi”. Ta wersja nadwoziowa, została zaprojektowana jeszcze przez Włochów. FIAT dostarczył dokumentację techniczną oraz prototypy wersji Kombi. We Włoszech produkcja tej wersji nigdy jednak nie została uruchomiona. W samochodzie Fiat 125p Kombi zmieniono niektóre elementy podwozia. Powiększona została średnica wału napędowego, wzmocniono resory i amortyzatory tylne, wprowadzono hamulce dwuobwodowe oraz korektor siły hamowania kół tylnych, w zależności od obciążenia tylnej osi. Po złożeniu tylnej kanapy uzyskano 1,55 m2. powierzchni ładunkowej. Nisko przebiegająca dolna krawędź klapy bagażnika ułatwiała załadunek.

Polecamy na Oldtimery.com: Statki z betonu

Pick-up

Modyfikacją wersji Kombi był „Pick-up”, zaprezentowany na XLI Międzynarodowych Targach Poznańskich. Uzyskano 2,5 m2 powierzchni ładunkowej, co czyniło Fiata bardzo przydatnym samochodem, będącym alternatywą dla dużych, niekomfortowych Żuków i Nys. Wszedł on do seryjnej produkcji w 1975 roku.

Sanitarka

Kolejną wersją, powstałą na bazie popularnego Kombi, była „Sanitarka”. Nosze umieszczono wzdłuż lewej strony nadwozia, a z prawej strony zamontowano fotelik dla personelu medycznego. W tylnej części dachu zamontowano wywietrznik, a na dachu pojedynczy sygnał świetlny. Produkcję rozpoczęto na przełomie roku 1973 i 1974. Oprócz tych seryjnie produkowanych wersji, skonstruowano też kilka prototypów oraz wersji, produkowanych w bardzo krótkich seriach.

4x4

Był prototypową wersją. Nie wiadomo, ile powstało sztuk. Najprawdopodobniej zaledwie kilka, choć niektórzy twierdzą, że kilkadziesiąt, co wydaje się być mało prawdopodobne. Mechanizmy przeniesienia napędu na oś przednią i przedni most, zaczerpnięto z WAZ (Łada). – Niva. W niektórych egzemplarzach przerobiono nadkola, dostosowując je do zwiększonego rozstawu kół.

Kemping

W zasadzie, powstały dwa zupełnie niezależne prototypy kempingowej wersji „Dużego Fiata”. Pierwszy, skonstruowany w roku 1973, zaprezentowano na wystawie "Warszawa XXX" we wrześniu 1974 roku. Bazował na modelu Pick-up w wersji ekonomicznej (specjalnie zubożona wersja na potrzeby rynku krajowego). Zabudowę kempingową wykonano z płaskich płyt. Miał trzy okna i duży wywietrznik na dachu.
Kolejny Kemping na bazie Pick-up’a 125p skonstruowano sześć lat później w Zakładach Sprzętu Domowego i Sportowego w Niewiadowie. Demontowaną zabudowę mieszkalną, oznaczono symbolem N-249. W jej ściany wbudowano otwierane okna, a w przednią część dachu, mały wywietrznik. Wysokość przestrzeni kempingowej można było zwiększyć, poprzez podniesienie klapy w tylnej części dachu.

Polecamy na Oldtimery.com: Statki z betonu

Cabrio

Na tej samej wystawie, na której debiutował pierwszy Kemping, zaprezentowano prototyp samochodu Polski Fiat 125p Cabrio. Nadwozie posiadało dwoje wydłużonych drzwi. Użyto tylnych lamp z samochodu WAZ (Łada) 2101, zmieniono wygląd deski rozdzielczej. Składany dach chował się za tylnymi siedzeniami. Konstrukcja nadwozia wymagała wzmocnienia podłużnicami.

Jamnik

W 1974 roku powstał pierwszy przedłużony Fiat w wersji bez dachu. Jego premiera miała miejsce 22 lipca i był to pierwszy samochód, który przejechał otwartą tego dnia Trasą Łazienkowską w Warszawie. Powstały też dwa kolejne egzemplarze długiego cabrio, na potrzeby biur podróży „Syrena” i „Wisła”.
Produkowano też Fiata 125p z rozstawem osi, wynoszącym 340 cm w wersji z dachem. W przeciwieństwie do odkrytych, zakryte jamniki istniały także w wersji nadwoziowej MR'75. Zdarzały się też wersje z przeszklonym dachem. Oprócz zwiększonego rozstawu osi i dodatkowego rzędu siedzeń, nie różniły się niczym więcej od wersji seryjnych. Niestety, nie wiadomo ile powstało długich limuzyn, ani kabrioletów.
Powstał też przynajmniej jeden wydłużany model Kombi, ale na jego temat nie wiadomo w zasadzie nic.

Coupe

W 1971 roku zbudowano też zupełnie nowe nadwozie, wykonane z laminatów, które zamontowano na płycie podłogowej Polskiego Fiata 125p. Był to bardzo odważny, nowoczesny projekt. Posiadał mocno przeszklone nadwozie, o nowoczesnych, sportowych kształtach. Samochód nigdy nie wszedł to produkcji, co od samego początku jego istnienia było mało prawdopodobne. Samochód można podziwiać do dziś w warszawskim Muzeum Techniki NOT.

Eksport Polskiego Fiata 125p

Polski Fiat 125p i FSO 125p były eksportowane do bardzo wielu państw na całym świecie. Najwięcej, bo niemal 115 tys. sztuk trafiło do byłej Jugosławii. Kolejne 80 tys. trafiło do Czechosłowacji, skąd bardzo często wracają do Polski, już jako samochody zabytkowe. Udało się też sprzedać prawie 50 tys. egzemplarzy do Wielkiej Brytanii. Łącznie na eksport pod wieloma nazwami takimi jak: FSO 1300/1500, Polski Fiat 125px (Francja), FSO Polda (Dania), FSO Montana Break (Francja), FSO Arizona Pickup (Francja), FSO Classic/Classic Estate (Holandia), Polski Fiat Lapponia (Finlandia), trafiło 586 376 sztuk samochodów, wyprodukowanych w warszawskiej FSO.

Komentarz redakcji _ Polskie Fiaty 126 i 125p oraz Polonezy były naszym hitem eksportowym w czasach PRL-u. Wiele egzemplarzy trafiło do Egiptu, a za sprawą suchego i ciepłego klimatu północnej Afryki, pomimo upływu lat - skutecznie opiera się korozji. Niektóre, jak prezentowany na zdjęciu, przeszły niezbyt dokładne naprawy blacharskie. W latach 70. i 80. montaż tych samochodów odbywał się nawet pod Piramidami. Dokładnie w 1960 roku swoją działalność w Kairze rozpoczęła firma Nasr, która rok później podpisała umowę licencyjną z Fiatem. W roku 1962 w Kairze rozpoczęto montaż, a następnie produkcję modeli 1100, 1300/1500 i 2300. W latach 1972-1983 pod nazwą Nasr 125 montowano tam widocznego na zdjęciu Polskiego Fiata 125, a w latach 1983-1992 również Polonezy. W 1993 roku rozpoczęto wytwarzanie modelu Sahin na licencji tureckiego Tofasa (ten samochód możecie zobaczyć na zdjęciu nr 21). _

Polecamy na Oldtimery.com: Statki z betonu

Zmiany na przestrzeni lat

Przez 23 lata produkcji Polskiego Fiata 125p, przeprowadzono szereg niewielkich zmian. Systematycznie modernizowano poszczególne elementy. Nigdy jednak nie były to zmiany przełomowe. Poniżej prezentujemy listę zmian, pochodzącą ze strony polskie-auta.pl.

- zmiana kratki wymiany powietrza w słupku tylnym z wąskiej na szerszą od X 1968 r.
- wał napędowy bezobsługowy (przeguby z własnym zapasem smaru) od numeru 58 140
- dźwignia zmiany biegów w podłodze (tunelu), zamiast pod kierownicą od IX 1971 r.
- zamknięty układ chłodzenia od 1972 r. od numeru 113 250
- silnik, spełniający warunki ograniczonej toksyczności spalin od III 1972 r. ( 1500 ;; nr silnika 67 980, 1300 ;; nr silnika 75 598 )
- osłona wału napędowego, zabezpieczająca wał przed opadnięciem na ziemię (w przypadku urwania) od nr 128 237
- tylny most na drążkach reakcyjnych od nr 171 850
- klamki kasetowe od nr 171 850
- krata wlotu powietrza z tworzywa od nr 171 850
- lusterko wsteczne bezpieczne od nr 171 850
- miękkie uchwyty korbek otwierania okien od nr 171 850
- hamulce z układem dwuobwodowym na przednie i tylne koła od 1972 r. od nr 131 705
- bezpieczna kierownica od XII 1973 r.
- elektryczny spryskiwacz szyby od XII 1973 r.
- akumulator w obudowie przezroczystej od I 1975 nr 283 735
- zmiana wystroju zewnętrznego i wewnętrznego samochodu (MR 75) od III 1975 r.
- wał rozrządu (typ 177) od III 1975 r.
- nowa nagrzewnica oraz dwubiegowy silnik dmuchawy od III 1975r.
- przełącznik przerywanej pracy wycieraczek od III 1975 r.
- ręczny korektor ustawienia świateł mijania od III 1975 r.
- silnik odprężony 1300 cm3 i 1500 cm3 od III 1975 r.
- śruba, mocująca przednie ramię górnego wahacza do nadwozia od V 1975 r.
- tłoki produkcji WSK Gorzyce od I 1976 r.
- pompa paliwa (zunifikowana z Fiatem 126P) od V 1976 r.
- nowy tylny most od V 1976 r.
- usunięcie podłokietnika, środkowego oparcia tylnego siedzenia od V 1976 r.
- usunięcie szyb obrotowych drzwi przednich i zastąpienie szybą stałą od V 1976 r.
- wał napędowy o konstrukcji dotychczasowego wału kombi od VII 1976 r.
- układ wydechowy o zmniejszonej głośności od IX 1976 r.
- usunięcie kranika spustu płynu chłodzącego z silnika ( 1500 ;; nr silnika 356 780, 1300 ;; nr silnika 211 622 )
- przemieszczenie wszystkich przekaźników na prawą stronę od IX 1976 r.
- zabezpieczenie wkrętu regulacyjnego składu mieszanki wolnych obrotów w gaźniku przed samowolną regulacją od I 1977 r.
- wprowadzenie wycieraczki i spryskiwacza tylnej szyby (kombi) od VI 1977
- wprowadzenie koła kierowniczego i osłony z samochodu Polonez od IX 1978 r.
- wprowadzenie innego sposobu otwierania pokrywy bagażnika; linką z wnętrza auta od IX 1978 r.
- wprowadzenie w tłokach produkcji WSK Gorzyce trzeciego pierścienia zgarniającego z rozprężnym ekspanderem (1500 ;; od II 1979, 1300 ;; od XI 1978)
- sprzęgło z centralną sprężyną i nową tarczą (nie w pełnej produkcji) od I 1979 r.
- usunięcie lampek sygnalizacyjnych otwartych drzwi i wprowadzenie w to miejsce odblasków od VIII 1979 r.
- wydłużenie końcówki kołnierzowej starego mostu o 20 mm dla zunifikowania długości wałów napędowych dla obu tylnych mostów) od nr 614 691
- zunifikowanie poprzeczki przedniego zawieszenia z poprzeczką auta Polonez od VIII 1979 r.
- wprowadzenie zaworka w przewodzie odpowietrzającym (przy rurze wlewu paliwa
zabezpieczenie przed wylaniem się paliwa w przypadku wywrócenia się auta) od XI 1979 - wprowadzenie filtra paliwa na przewodzie pomiędzy pompą paliwa a gaźnika (filtr z samochodu Polonez) od XII 1979 r.
- usunięcie listew progowych od VIII 1980 r.
- dźwignia zwrotnicy z auta Polonez, uległ zmianie kąt wyprzedzenia sworznia zwrotnicy z 3o 10' na 4o 30' od IX 1980 r.
- wprowadzenie sprzęgła z centralną sprężyną w 100% produkcji od I 1981 r.
- wprowadzenie wałów napędowych o średnicy 45 mm do wszystkich odmian od XI 1981 r.
- wprowadzenie innego sposobu mocowania zbiornika wyrównawczego układu chłodzenia od V 1982 r.
- zmiana nazwy auta Polski Fiat 125P na FSO 125P oraz wprowadzenie nowego znaku firmowego na kracie wlotu powietrza od I 1983 r.
- w zestawie wskaźników zastosowano czujnik temp. wody i poziomu paliwa z auta Polonez, powoduje to zmianę charakterystyki czujników od I 1983 r.
- alternator
- diodowy regulator napięcia z auta Polonez od I 1983 r.
- wprowadzenie mechanicznego sterowania sprzęgła bez skoku jałowego (bezobsługowe) od VI 1983 r.
- wprowadzenie małych kołpaków kół z czarnego tworzywa od IV 1983 r.
- lampki boczne kierunkowskazów od IV 1983 r.
- usunięcie lampki bagażnika, zapalniczki, gniazda zapalniczki oraz programatora przerwy wycieraczek (możliwość podłączenia) od IV 1983 r.
- usunięcie lampki oświetlenia schowka od IV 1983 r.
- wprowadzenie klamek wewnętrznych i korbek opuszczania szyb z auta Polonez od IV 1983 r.
- usunięcie listew zewnętrznych drzwi od IV 1983 r.
- usunięcie odblasków drzwiowych od IV 1983 r.
- podłokietniki starego typu; małe od IV 1983 r.
- wprowadzenie zunifikowanego nadwozia, pozwalającego na montaż silników zarówno z Fiata 125P, jak i Poloneza od XI 1983 r.
- wprowadzenie skrzyni biegów z auta Polonez od XI 1983 r.
- wprowadzenie przekaźników małogabarytowych, zgrupowanych w jednym miejscu od XI 1983 r.
- silnik z samochodu Polonez (nie w pełnej produkcji) od I 1984
- wprowadzenie światła przeciwmgłowego tylnego od I 1986 r.

Polecamy na Oldtimery.com: Statki z betonu

tb/mw/tb