| [
]( http://www.kpdi.pl/ ) |
| --- | *Od pewnego czasu na wielu drogach publicznych przybywa metalowych bramownic, wyposażonych w urządzenia przypominające kamery i anteny. Niekiedy budzą one wątpliwości kierowców w zakresie ich funkcji. Konstrukcje te zostały stworzone na potrzeby systemu viaTOLL funkcjonującego w Polsce od 1 lipca 2011 r. *
Czym właściwie jest viaTOLL?
Starsi kierowcy ciężarówek pamiętają winiety, które obowiązywały na polskich drogach. Zniknęły one w 2011 roku, a zastąpił je właśnie system viaTOLL. Służy on do elektronicznego poboru opłat drogowych, a wykorzystano w nim technologię komunikacji bezprzewodowej krótkiego zasięgu. System działa dzięki urządzeniom pokładowym viaBOX, instalowanym w pojazdach o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony lub urządzeniom viaAUTO, stanowiącym odpowiedniki urządzeń viaBOX w samochodowych osobowych i dostawczych o dopuszczalnej masie całkowitej poniżej 3,5 tony.
Funkcjonowanie systemu przedstawia się następująco. W chwili, gdy pojazd korzystający z systemu viaTOLL przejeżdża pod bramownicą zainstalowaną nad płatną drogą, anteny będące elementem bramownicy komunikują się z urządzeniem viaBOX, naliczając opłatę za przejazd określonym odcinkiem drogi płatnej. Urządzenie informuje kierowcę o pobraniu opłaty pojedynczym sygnałem. System viaTOLL działa również na niektórych państwowych, płatnych autostradach. Kierowcy pojazdów wyposażonych w urządzenia viaBOX lub viaAUTO mogą korzystać w takim wypadku ze specjalnie wyznaczonych pasów elektronicznego poboru opłat. Z chwilą przejazdu pod bramą automatycznie zostaje pobrana opłata za przejazd, a szlaban otwiera się.
Kto musi korzystać z systemu?
System viaTOLL jest obowiązkowy dla wszystkich pojazdów samochodowych, podlegających opłacie elektronicznej. Urządzenie viaBOX muszą zainstalować kierowcy pojazdów samochodowych, o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony. Obowiązkiem tym nie są objęte ciągniki rolnicze. System viaTOLL jest również obowiązkowy dla zespołu pojazdów, składającego się z pojazdu samochodowego oraz przyczepy lub naczepy o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony, a także autobusów, bez względu na dopuszczalną masę całkowitą.
(fot. PAP/Grzegorz Michałowski) Korzystać z systemu viaTOLL mogą również kierowcy prowadzący pojazdy samochodowe lub zespoły pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej poniżej 3,5 tony. Kierowcy takich pojazdów nie muszą co prawda uiszczać opłat za poruszanie się drogami krajowymi i ekspresowymi, niemniej jednak mogą oni w ten sposób uprościć sobie uiszczanie opłat za przejazd autostradami. Obecnie dotyczy to jedynie autostrady A2 na odcinku Konin - Stryków oraz na autostradzie A4 na odcinku Bielany Wrocławskie – Sośnica. Z czasem system viaTOLL ma objąć kolejne odcinki państwowych autostrad płatnych. Dobrowolne dołączenie do systemu viaTOLL nie wyklucza oczywiście manualnego uiszczania opłat w miejscu poboru.
Co istotne, system viaTOLL nie dotyczy poboru opłat na odcinkach autostrad płatnych, zarządzanych przez koncesjonariuszy. Dotyczy to autostrady A1 na odcinku Rusocin – Nowe Marzy oraz Nowe Marzy – Czerniewice, autostrady A2 na odcinku Konin – Nowy Tomyśl oraz autostrady A4 na odcinku Kraków – Katowice. Opłaty za przejazd tymi autostradami kierowcy wszystkich pojazdów muszą więc uiścić w tradycyjny sposób.
Inne porady Kancelarii Prawnej Domański i Wspólnicy, www.kpdi.pl: Rejestracja i wyrejestrowanie pojazdu
(fot. PAP/Grzegorz Michałowski) Za co naliczane są opłaty
Zgodnie z przepisami ustawy o drogach publicznych, system viaTOLL może służyć do pobierania trzech rodzajów opłat: opłat elektronicznych, opłat za przejazd przez obiekty mostowe i tunele znajdujące się w ciągu dróg publicznych oraz przeprawy promowe na drogach publicznych, a także opłat za przejazd autostradą.
*A. Opłata elektroniczna * Od 1 lipca 2011 r. opłaty elektroniczne są pobierane za pośrednictwem elektronicznego systemu poboru opłat, który zastąpił system winietowy. Zgodnie z przepisami ustawy o drogach publicznych opłaty elektroniczne są pobierane za przejazd po drogach krajowych lub odcinkach tych dróg pojazdów samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony. Za pojazdy samochodowe uważa się natomiast pojazdy silnikowe, których konstrukcja umożliwia jazdę prędkością przekraczającą 25 km/h, z wyłączeniem jednakże ciągników rolniczych. Opłacie elektronicznej podlega również przejazd po drogach krajowych zespołu pojazdów, składającego się z pojazdu samochodowego oraz przyczepy lub naczepy o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony. Zakresem podmiotowych opłaty elektronicznej objęte są autobusy bez względu na ich dopuszczalną masę całkowitą. Warto przy tym zauważyć, że obowiązek uiszczenia opłaty elektronicznej jest niezależny od charakteru przewozu, bez znaczenia zatem, czy jest to
przewóz drogowy , czy też transport drogowy w rozumieniu ustawy o transporcie drogowym.
B. Opłaty za przejazd przez obiekty mostowe i tunele oraz przeprawy promowe Ustawa o drogach publicznych wskazuje, że za pomocą elektronicznego systemu poboru opłat mogą być pobierane opłaty za przejazd przez obiekty mostowe i tunele zlokalizowane w ciągach dróg publicznych oraz opłaty za przeprawy promowe na drogach publicznych. Wskazane opłaty mogą być nakładane na kierowców jedynie za przejazd przez obiekty mostowe lub tunele dłuższe niż 400 metrów. Opłaty te są fakultatywne - mogą zostać nałożone przez ministra właściwego do spraw transportu w drodze rozporządzenia lub organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego w drodze uchwały. Podobnie wygląda kwestia opłat za przeprawy promowe – mogą one zostać nałożone w drodze rozporządzenia ministra właściwego ds. transportu lub uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. Obecnie tego rodzaju opłaty nie mogą być regulowane są pomocą systemu viaTOLL.
C. Opłaty za przejazd autostradami W odniesieniu do pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony, za pomocą systemu viaTOLL pobierane są opłaty elektroniczne za przejazd drogami krajowymi. Lista dróg, za których należy uiścić opłatę elektroniczną, jak i jej stawki zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia z dnia 22 marca 2011 r. w sprawie dróg krajowych lub ich odcinków, na których pobiera się opłatę elektroniczną oraz wysokości stawek opłaty elektronicznej. Wskazane rozporządzenie określa drogi krajowe objęte opłatą elektroniczną, wśród których znajdują się autostrady. Oznacza to, że kierowcy pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony uiszczają opłaty za autostrady w ramach opłaty elektronicznej. Nie mogą oni uiszczać opłat za autostrady manualnie.
Zgoła inaczej wygląda kwestia opłat za autostrady w przypadku pojazdów (zespołów pojazdów) samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej poniżej 3,5 tony. Pojazdy te nie są objęte obowiązkiem uiszczania opłat elektronicznych, natomiast są objęte obowiązkiem uiszczania opłat za przejazd autostradami zarządzanymi przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad. Kierowcy takich pojazdów mogą uiścić opłatę za przejazd autostradą manualnie lub też za pośrednictwem systemu viaTOLL.
Inne porady Kancelarii Prawnej Domański i Wspólnicy, www.kpdi.pl: Rejestracja i wyrejestrowanie pojazdu
(fot. GDDKiA) IV. Sposób uiszczania opłat
Zgodnie z przepisami rozporządzenia ministra infrastruktury z dnia 30.04.2011 r. w sprawie wnoszenia opłat elektronicznych i ich rozliczania oraz przekazywania opłat elektronicznych i kar pieniężnych na rachunek Krajowego Funduszu Drogowego, kierowca objęty obowiązkiem uiszczania opłaty elektronicznej musi zawrzeć pisemną umowę z podmiotem pobierającym taką opłatę. Kierowca może wybrać jedną z dwóch opcji uiszczania opłaty: przedpłatę lub płatność okresową z zabezpieczeniem. W przypadku pierwszej opcji, kierowca zobowiązany jest doładować swoje konto przed przejazdem trasą objętą opłatą elektroniczną. Kierowca wybierający płatność okresową zobowiązany jest do ustanowienia zabezpieczenia w postaci pieniężnej lub gwarancji bankowej, gwarancji ubezpieczeniowej lub też poręczenia. Wniesienie opłaty w takim wypadku następuje w terminie wskazanym w dokumencie informującym o wysokości naliczonej opłaty elektronicznej, który to dokument jest wystawiany i przekazywany użytkownikowi w terminie trzech dni roboczych po
zakończeniu miesiąca, w którym użytkownik korzystał z sieci dróg
V. Wysokość opłat
Wysokość opłaty elektronicznej stanowi iloczyn liczby kilometrów przejazdu i stawki tej opłaty za kilometr dla danej kategorii pojazdu (ustawa przewiduje trzy kategorie pojazdów: pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 tony i poniżej 12 ton, pojazdy samochodowe o dopuszczalnej masie całkowitej co najmniej 12 ton oraz autobusy). Ustawa ustaliła maksymalną wysokość stawki opłaty elektronicznej dla wszystkich kategorii pojazdów na kwotę 2 zł. Szczegółowa wysokość stawek opłaty elektronicznej została ustalona w rozporządzeniu Rady Ministrów. Stawki za kilometr przejazdu po autostradach i drogach ekspresowych kształtują się, zależnie od kategorii pojazdu oraz jego klasy emisji spalin, na poziomie 0,20 - 0,53 zł za kilometr. Stawki za przejazd drogami głównymi ruchu przyspieszonego oraz drogami głównymi wynoszą 0,16 – 0,42 zł za kilometr.
Jeśli chodzi o przejazd autostradą, szczegółową wysokość stawek opłat określa rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 25.04.2012 r. w sprawie stawek opłat za przejazd autostradą. Stawka dla motocykli wynosi 0,05 zł za kilometr, natomiast stawka dla pojazdów samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony wynosi 0,10 zł za kilometr. Stawki przewidziane w tym rozporządzeniu dla pojazdów 3, 4 i 5 kategorii (pojazdy o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony oraz autobusy) pokrywają się ze stawkami opłaty elektronicznej za przejazd po drogach krajowych klasy A i S (autostrady i drogi ekspresowe).
VI. Obowiązki kierowcy związane z systemem viaTOLL
Ustawa o drogach publicznych nakłada na kierowcę określone obowiązki związane z korzystaniem z systemu viaTOLL, których niedopełnienie usankcjonowane jest karami pieniężnymi. Kierowca przed wjazdem na drogę objętą obowiązkiem uiszczenia opłaty elektronicznej zobowiązany jest włączyć urządzenie viaBOX . Urządzenie to musi być włączone przez całą drogę. Ponadto kierowca ma obowiązek wprowadzenia do tego urządzenia prawidłowych danych o rodzaju pojazdu oraz używania urządzenia zgodnie z przeznaczeniem. W razie natomiast stwierdzenia, że urządzenie jest niesprawne, kierowca musi niezwłocznie zjechać z drogi objętej obowiązkiem uiszczenia opłaty elektronicznej.
Zgodnie z przepisami ustawy o drogach publicznych urządzenia viaBOX mogą być wykorzystywane do innych celów w transporcie drogowym, aniżeli tylko pobieranie opłat. Może to jednak nastąpić pod warunkiem, że takie wykorzystanie urządzenia nie doprowadzi do dodatkowych obciążeń użytkowników lub stworzenia dyskryminacji między nimi. Urządzenia mogą być połączone z zainstalowanym w pojeździe samochodowym tachografem. Niedozwolone jest jednak podłączanie urządzeń viaBOX lub viaAUTO do innych urządzeń zainstalowanych w pojeździe.
VII. Kary pieniężne
Nieprzestrzeganie przepisów ustawy o drogach publicznych w zakresie stosowania systemu viaTOLL wiąże się z dotkliwymi karami pieniężnymi.
Kary pieniężne w wysokości 3.000 zł naliczane są za:
- przejazd po drodze publicznej podlegającej opłacie elektronicznej pojazdem samochodowym, bez uiszczania takiej opłaty,
- niedopełnienie obowiązku włączenia urządzenia podczas przejazdu po drodze, na której pobiera się opłatę,
- jazdę z niesprawnym urządzeniem (niezjechanie z drogi objętej opłatą elektroniczną).
Kary pieniężne w wysokości 1.500 zł naliczane są za: - nieuiszczenie opłaty elektronicznej w pełnej wysokości,
- wprowadzenie do urządzenia nieprawidłowych danych o rodzaju pojazdu,
- używanie urządzenia niezgodnie z przeznaczeniem.
Inne porady Kancelarii Prawnej Domański i Wspólnicy, www.kpdi.pl: Rejestracja i wyrejestrowanie pojazdu
(fot. GDDKiA) Co istotne, wskazane kary nakładane są na kierowcę, a nie na pracodawcę czy właściciela pojazdu. Do nakładania kar pieniężnych za naruszenie obowiązków związanych z systemem viaTOLL uprawnione są następujące podmioty: funkcjonariusze Policji, inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego, Naczelnicy Urzędów Celnych i Dyrektorzy Izb Celnych, a także funkcjonariusze Straży Granicznej. Zgodnie z przepisami wykonawczymi do ustawy, podmioty te mogą przeprowadzać kontrolę prawidłowości uiszczenia opłaty elektronicznej w sposób stacjonarny lub mobilny.
Kierowcy ukaranemu karą pieniężną przysługuje prawo wniesienia odwołania do organu wyższego stopnia nad organem, który wydał decyzję – w terminie 14 dni od jej doręczenia. Organ wydający decyzję o nałożeniu na kierowcę kary pieniężnej nadaje jej jednak rygor natychmiastowej wykonalności, co oznacza, że potencjalne odwołanie od decyzji nie wpływa na obowiązek uiszczenia kary w terminie 21 dni od dnia doręczenia decyzji. Obowiązek uregulowania kary w tym terminie dotyczy jednak jedynie osób mających miejsce zamieszkania w Polsce. Kierowcy zagraniczni zobowiązani są uiszczać kary pieniężne niezwłocznie. W innym wypadku, na mocy art. 13g ust. 9 ustawy o drogach publicznych, pojazd kierowcy zagranicznego kieruje się lub usuwa na jego koszt na najbliższy parking strzeżony. Zwrot pojazdu z parkingu następuje po ustaniu przyczyny skierowania pojazdu na parking i przedstawieniu organowi, który wymierzył karę, dowodu uiszczenia kary pieniężnej. Jeżeli kara pieniężna nie zostanie uiszczona i kierowca nie odbierze
pojazdu w ciągu 30 dni od dnia wymierzenia kary pieniężnej, stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji dotyczące egzekucji należności pieniężnych z ruchomości. W razie uwzględnienia odwołania, uiszczona kara pieniężna zostanie kierowcy zwrócona.
VIII. Problem zasad wymiaru kar za brak opłaty
System kar za naruszenie obowiązków związanych z korzystaniem z systemu viaTOLL budzi w praktyce poważne wątpliwości, co nie uszło uwadze Sejmu. Zgodnie z przepisami ustawy o drogach publicznych, za przejazd po drodze krajowej kierującemu pojazdem samochodowym zobowiązanemu do uiszczania opłaty elektronicznej, bez uiszczana takiej opłaty, wymierza się karę pieniężną w wysokości 3.000 zł. Jak wskazano w interpelacji poselskiej nr 2628, Generalna Inspekcja Transportu Drogowego interpretuje przepis w ten sposób, że za przejazd pod każdą bramką bez należnej opłaty, pobiera się karę pieniężną w wysokości 3.000 zł. Taka wykładnia przepisu prowadzi do sytuacji w których przejazd pod 10 bramkami na jednej trasie wiązać będzie się z żądaniem zapłaty kary w wysokości 30.000 zł, co trudno uznać za proporcjonalne do naruszenia.
W odpowiedzi na interpelację Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej wskazało, że zasady naliczania kar za naruszenie obowiązków związanych z opłatą elektroniczną są analogiczne do zasad obowiązujących przy rejestracji naruszeń przez fotoradary. Każdorazowe stwierdzenie naruszenia obowiązku uiszczenia opłaty elektronicznej, niezależnie od tego, czy nastąpi na jednym czy też kilku odcinkach dróg krajowych, stanowić ma - zdaniem Ministra - podstawę do wszczęcia postępowania administracyjnego zmierzającego do nałożenia kary na kierowcę.
(fot. PAP/Darek Delmanowicz) Paradoksalnie, takie porównanie prowadzi właśnie do zgoła odmiennych wniosków. Naruszeniem prawa jest przejazd z niedozwoloną prędkością na danym odcinku, a nie (każdorazowa) rejestracja tego faktu. W przypadku gdy kierowca na jednym odcinku przekroczy prędkość, co zostanie zarejestrowane przez kilka fotoradarów, nie powinno mu się przypisywać popełnienia kilku czynów, a wyłącznie jeden. Samo kilkukrotne zarejestrowanie jednego wykroczenia nie stanowi więc podstawy do uiszczenia kilku kar. Wydaje się że taką samą zasadę miał na względzie ustawodawca w zakresie naruszenia obowiązku uiszczania opłat. Kara należna winna być przecież za jednokrotny przejazd „po drodze krajowej” niezależnie od ilości urządzeń rejestrujących, a nie „przejazd pod każdym urządzeniem rejestrującym” czy „odcinkiem drogi krajowej między urządzeniami rejestrującymi”. Warto wskazać, iż ustawa nie wprowadziła
ograniczeń w zakresie minimalnego odstępu między urządzeniami, ani nie skorelowała kary z kwotą, którą kierowca obowiązany jest uiścić. Wystarczyłoby więc ustawić kilka bramek jedna po drugiej, pobierających minimalną opłatę by kilkakrotnie naliczać stałą karę za jej nieuiszczenie. Można tylko retorycznie zapytać, czy taka była intencja ustawodawcy.
Podsumowanie
Każdy kierowca przed wyruszeniem w trasę powinien zorientować się, czy nie jest objęty obowiązkiem korzystania z systemu viaTOLL. System ten jest obowiązkowy bowiem nie tylko dla kierowców samochodów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony oraz autobusów, ale również dla samochodów ciągnących przyczepy o łącznej dopuszczalnej masie całkowitej pojazdu i przyczepy przekraczającej 3,5 tony. Niedopełnienie obowiązku korzystania z systemu wiąże się dla kierowcy z dotkliwymi karami pieniężnymi, których jednak system wymiaru budzi poważne wątpliwości co do zgodności z prawem.
Monika Maśnicka, Krzysztof Kuczyński - Kancelaria Prawna Domański i Wspólnicy
Inne porady Kancelarii Prawnej Domański i Wspólnicy, www.kpdi.pl: Rejestracja i wyrejestrowanie pojazdu